Świadek
Świadek – w ujęciu procesowym jest to osoba powołana przez organ prowadzący postępowanie przygotowawcze lub sądowe dozłożenia zeznań dotyczących okoliczności rozpatrywanej sprawy. Zeznania świadka stanowią dowód w postępowaniu. W ujęciu faktycznym świadek to osoba obecna przy zdarzeniu przestępnym lub posiadająca na jego temat wiedzę.
W postępowaniu karnym świadek posiada wymienione poniżej uprawnienia i obowiązki:
Każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania ( art. 177§1). W pilnychwypadkach wezwanie może nastąpić telefonicznie albo w inny sposób (art.137). Usprawiedliwienie nieobecności z powoduchoroby jest możliwe wyłącznie po przedstawieniu zaświadczenia wystawionego przez lekarza sądowego. Innezwolnienie jest w tym wypadku niewystarczające (art.117§2a). Świadkowi przysługuje zwrot kosztów stawiennictwa nawezwanie (art.618a–618e). Nieusprawiedliwione niestawiennictwo może spowodować nałożenie kary pieniężnej,zatrzymanie lub areszt (art. 285–287).
W wyjątkowych sytuacjach przesłuchanie świadka może nastąpić w drodze wideokonferencji ( art.177 §1) i (art. 390§3).
Jeżeli świadek nie może się stawić na wezwanie z ważnego powodu (np. choroby), można go przesłuchać w miejscujego pobytu (art.177 §1a i 2).
Jeżeli istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego lub rozwoju umysłowego świadka, przesłuchanie może odbyć się zudziałem biegłego lekarza lub psychologa (art.192§ 2). Za zgodą świadka można go poddać badaniom lub oględzinomciała (art.192§4), a bez jego zgody pobrać odciski palców, wymaz ze śluzówki policzków, włosy, ślinę, próby pisma,zapach, wykonać fotografię lub nagrać głos (art.192a§1).
Przesłuchanie świadka w zakresie informacji tajnych lub ściśle tajnych może być przeprowadzone tylko po zwolnieniu goprzez uprawnionego przełożonego od obowiązku zachowania tajemnicy (art.179§1). Świadek może odmówić zeznań wzakresie informacji zastrzeżonych lub poufnych albo tajemnicy zawodowej, chyba że sąd lub prokurator zwolni go odobowiązku zachowania tajemnicy (art. 180§1). Przesłuchanie w zakresie tajemnicy notarialnej, adwokackiej, tajemnicyradcy prawnego, doradcy podatkowego, tajemnicy lekarskiej, dziennikarskiej lub statystycznej może nastąpić tylko wtedy,gdy jest to niezbędne, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu (art.180§2). Zwolnieniedziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy nie może obejmować identyfikacji autora materiału prasowego, listu doredakcji lub innego podobnego materiału ani identyfikacji osób, które zastrzegły swoje dane, chyba że chodzi oprzestępstwa, wobec których istnieje obowiązek denuncjacji (art.180§3 i 4). W tych wypadkach sąd przesłuchuje świadkana niejawnej rozprawie (art.181§1).
Osoba najbliższa dla oskarżonego (np. małżonek, rodzic, dziecko, osoba pozostająca we wspólnym pożyciu) możeodmówić zeznań. Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej sprawie jest oskarżony o współudziałw przestępstwie objętym postępowaniem ( art.182§1 i 3). Świadek może skorzystać z prawa odmowy złożenia zeznań dochwili rozpoczęcia pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym; poprzednio złożone zeznanie nie może wówczassłużyć za dowód (art.186§1).
Świadek może odmówić odpowiedzi na pytanie, jeżeli odpowiedź mogłaby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą naodpowiedzialność karną ( art.183§1). Można zwolnić od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania świadkapozostającego z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym (art.185). Świadek może żądać, aby rozprawabyła niejawna, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić świadka lub osobę dla niego najbliższą na hańbę (art.183§ 2).
Świadek, który nie ukończył 15 lat i zeznaje w sprawie o przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby,przestępstwo na tle seksualnym lub przeciwko rodzinie lub jest pokrzywdzonym przestępstwem przeciwko wolności, jestprzesłuchiwany tylko raz przez sąd, w odpowiednio przystosowanym, przyjaznym pokoju. Przesłuchanie jest nagrywane.Może być on również przesłuchany przy zastosowaniu wideokonferencji. Tylko wyjątkowo można go przesłuchaćponownie ( art. 185a, art. 185b i art. 185d).
Świadek pokrzywdzony przestępstwem zgwałcenia albo wykorzystania seksualnego jest przesłuchiwany przez sąd, a jeżeliskłada ustne zawiadomienie o przestępstwie wobec prokuratora lub policjanta – wskazuje tylko najważniejsze fakty idowody (art.185c§1). Przesłuchanie przed sądem jest nagrywane i nie powinno być powtarzane. W razie ponownego przesłuchania na wniosek pokrzywdzonego przesłuchanie można przeprowadzić w drodze wideokonferencji ( art.185c§ 2 i3).
Danych dotyczących miejsca zamieszkania i miejsca pracy świadka nie ujawnia się w aktach sprawy. Zamieszcza się jew odrębnym załączniku wyłącznie do wiadomości organu prowadzącego postępowanie i ujawnia tylko wyjątkowo(art.148a). W razie niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub jegonajbliższych, można zachować w tajemnicy także tożsamość świadka( art.184 – tzw. świadek anonimowy).
W razie zagrożenia dla życia lub zdrowia świadka lub jego najbliższych mogą oni otrzymać ochronę Policji na czasczynności procesowej, a jeżeli stopień zagrożenia jest wysoki, mogą oni otrzymać ochronę osobistą lub pomoc wzakresie zmiany miejsca pobytu. Wniosek o udzielenie ochrony kieruje się do komendanta wojewódzkiego Policji zapośrednictwem organu prowadzącego postępowanie albo sądu (art.1–17 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. o ochronie ipomocy dla pokrzywdzonego i świadka (Dz..U z 2015 r. poz. 21)).
Świadek i jego najbliżsi mogą otrzymać bezpłatną pomoc prawną i psychologiczną w Sieci Pomocy dla OsóbPokrzywdzonych Przestępstwem ( art. 43§ 8 pkt 2a ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wykonawczy(Dz.U. poz. 55, z późn. zm.)).
Jeżeli nie wskazano innej podstawy prawnej, przepisy w nawiasach oznaczają odpowiednie artykuły ustawy z dnia 6czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.. U. poz. 555, z późn. zm.)